Territories

Het project Territories onderzoekt de creatie, verovering, bezetting, verdediging en beheersing van deze ruimte. Het toont werken van architecten en kunstenaars die deze strategische territoriale aspecten in hun werk onderzoeken en vraagtekens plaatsen bij de manier waarop zij doorgaans worden gepresenteerd.

Tegen de gangbare voorstelling van de ruimte van een politiek territorium in, waarbij wordt gedacht aan een eindeloos plat oppervlak dat door lineaire grenzen is opgedeeld in territoriaal aaneengesloten gebieden, onderzoekt dit project de versplintering van de hedendaagse politieke ruimte. Het begrip ‘territorium’ heeft zich vermenigvuldigd tot een aantal fysieke en metaforische ‘territoria’ samengebracht in één omgeving met meerdere lagen. Zoals de natuurlijke continuïteit van zowel water als land kan worden doorbroken door fjorden, eilanden en meren, zo is de politieke ruimte versplinterd tot fragmenten die van elkaar gescheiden blijven door geïmproviseerde grenzen, interne controlepunten en veiligheidsmaatregelen.

De Israëlische en Palestijnse gebieden zijn een uitgesproken en gewelddadig voorbeeld van een ‘laboratorium’ waar aan een wereldwijd conflict over territorium wordt gewerkt. Het laat een arsenaal aan extreme omstandigheden zien, die worden bepaald door nationale, religieuze en strategische verplichtingen op mondiaal niveau en op boven de specifieke situatie uitstijgende niveaus. Vanaf het begin tot het einde van de vorige eeuw heeft een nieuw soort oorlogsvoering het landschap van Israël en Palestina drastisch veranderd. In dit landschap zijn alledaagse elementen als planning en architectuur ingezet als tactische wapens ten behoeve van een strategie van de staat Israël, die nationale en geopolitieke doeleinden tracht te bereiken door de organisatie van ruimte. In de geschiedenis van het zionisme zijn moderne utopieën met veranderende tendensen in de architectuur en stedebouw verweven en dat heeft een plaats gekregen in een nationaal territoriaal conflict.

Een groot deel van de tentoonstelling is gebaseerd op een onderzoeks- en mensenrechtenproject van het architectenduo Eyal Weizman en Rafi Segal, dat gaat over de aard van de Israëlische architectuur op de Westelijke Jordaanoever. Het project toont op kritische wijze hoe planning en architectuur verlengstukken zijn van een politieke en militaire strategie. Hun project A Civilian Occupation, dat oorspronkelijk was bedoeld als de officiële Israëlische bijdrage aan het UIA-congres (Union Internationale des Architectes) in Berlijn in 2002, werd gecensureerd door hetzelfde orgaan dat er de opdracht voor had gegeven: het Israëlisch Genootschap van Verenigde Architecten. Sindsdien heeft het project zich verder ontwikkeld, met bijdragen van kunstenaars als Daniel Bauer, Nir Kafri, Milutin Labudovic en Nadav Harel.

De bijdrage van Sharon Rotbard, Homa Umigdal (Muur en Toren), die de politieke rol van Israëlische architectuur in een historisch perspectief plaatst, stelt de aan de stichting van de staat Israel voorafgaande vestigingen van agrarische kibboetsen voor als een dubbele spiegel van sociale utopieën en een militaire strategie. Zvi Efrat en Eran Schaerf tonen een verzameling archiefmateriaal, Model State, waarin de geboorte van een staat uit het niets wordt getraceerd; zijn opkomst zoals uitgewerkt in tekeningen en modellen. In het kader van een breder onderzoek naar situaties rondom grenzen onderzoekt het Italiaanse netwerk Multiplicity de talrijke officiële en officieuze grenzen in de bezette gebieden en de mate waarin deze het dagelijks leven van zowel Palestijnen als Israëli’s beïnvloeden. Hun bijdrage, Road Map, legt de nadruk op ‘diefstal van tijd’ die samengaat met de ruimtelijke kolonisatie van deze gebieden. Dit thema komt terug in een film van Armin Linke over de effecten van een wegversperring nabij Gaza-stad.

Het onderzoek naar de territoria van Israël/Palestina wordt aangevuld met een serie werken die op verzoek zijn gemaakt. De groep An Architektur uit Berlijn onderzoekt de juridische en ruimtelijke aspecten van de “War on Terrorism”. Hun studie van gevangenenkampen als Guantanamo Bay in Cuba en Diego Garcia in de Indische Oceaan wijst op de noodsituatie als standaard voorwaarde voor de hedendaagse politieke ruimte. Samen met de bijdragen van Sean Snyder over militaire bases en Joachim Koester over de vrijstaat Christiania, geeft de tentoonstelling als geheel een beeld van ruimte die in toenemende mate een proces van fragmentatie ondergaat van strategische en extraterritoriale belangen gesitueerd tussen utopische afzondering, ruimtelijke uitsluiting en strategische afbakening.

Territories is geproduceerd door Kunstwerke, Berlin in samenwerking met Witte de With. Territories was te zien in Kunstwerke van 1 juni – 24 augustus 2003.

TERRITORIES is geproduceerd door Kunst-Werke, Berlin in samenwerking met Witte de With, Rotterdam. Curator is Anselm Franke, in samenwerking met Eyal Weizman, Rafi Segal en Stefano Boeri.

Met dank aan: Mondriaan Stichting, Amsterdam en Hauptstadtkulturfonds, Berlijn.